Jingasa w czasach pokoju

ANATOMIA ZBROI SAMURAJSKIEJ

Bartosz Pasternak

Jingasa w czasach pokoju

W czasach nowego ładu, który wreszcie przyniósł Japonii wytchnienie od militarnych zmagań, powstało wiele nowinek z zakresu samurajskiego uzbrojenia. Oprócz tradycyjnych bojowych kapeluszy powszechnie używanych przez ashigaru, powstało wiele nowych, czasem bardzo zaskakujących nakryć głowy.

Na początku warto wyjaśnić pewną terminologiczną nieścisłość. Słowo jingasa oznacza wojenny kapelusz poprzez połączenie słów jin i kasa (gasa). Termin pojawia się po raz pierwszy w Zohio Monogatari, czyli Opowieściach o Ashigaru (lub inaczej: Podręczniku Dla Pieszych Wojowników) z około 1650 roku. Jednak wiele zachowanych jingas nie ma nic wspólnego ze sztuką wojenną. Mimo to, termin ten jest współcześnie tak popularny, że na potrzeby niniejszego artykułu zostanę przy nim.

Jingasa stała się symbolem statusu czy pełnionej funkcji publicznej, bardzo często umieszczano na niej rodowy mon, ponadto, stanowiła część formalnego stroju podczas pełnienia służby wartowniczej, ochrony daymio czy innych ważnych osobistości, zadań policyjnych, strażackich, czy podczas wykonywania zadań administracyjnych, takich jak zbieranie podatków. Należy podkreślić, że samurajowie nie byli jedynymi (choć z pewnością najliczniejszymi) użytkownikami jingasa. Również zamożni przedstawiciele kupców czy rzemieślników mogli przywdziewać jingasa podczas oficjalnych podróży i wizyt w urzędach czy magistratach.

Oczywiście obok swojej formalnej funkcji, jingasa chroniła przed słońcem i warunkami atmosferycznymi, a egzemplarze wykonane z żelaza posiadały walory bojowe.

Mniej i bardziej trwałe

Jingasa wykonywano z różnorodnych materiałów bardzo często pokrytych laką i przyozdobionych wspomnianym monem. Oprócz rodowych monów używano również innych symboli, takich jak ai-jirushi. Znaki te pomagały identyfikować pełnione przez właścielia jingasa funkcje – oznaczały konkretną jednostkę lub rangę. Policjanci (doshin) byli zaopatrzeni w znaki swojego bugyo-sho, czyli lokalnego ośrodka administracyjnego, pełniącego między innymi funkcje administracyjne, policyjne i sądownicze. Niektóre egzemplarze jingasa były przyozdabiane symbolami gwiazd i konstelacji, pasami, geometrycznymi wzorami, symbolami religijnymi. Istnieje hipoteza, że te przeznaczone dla ważnych osobistości były od spodu przyozdabiane złotymi płatkami.

Najmniej trwałym materiałem, z którego wykonywano jingasa był papier (washi). Wykorzystując odpowiednią ilość warstw i pokrywając je laką, uzyskiwano sztywny i lekki produkt. Z papieru tworzono również elastyczne egzemplarze. Używano wówczas techniki kami-koyori, czyli sznurkowi z papieru plecionego na wiele sposobów.

Kolejnym materiałem była plecionka (ajiro) wykonana z włókien bambusowych lub drewnianych. Całość tej elastycznej konstrukcji najczęściej pokrywano cienką warstwą laki, spod której wzór plecionki był dobrze widoczny.

Twarde jingasa także wykonywano z bambusa lub drewna, ale już nie w formie plecionki. Odpowiednio wymodelowany egzemplarz pokrywano przeważnie grubszą, gładką warstwą laki, pozostającą lekką, lecz wytrzymałą. Taka jingasa dobrze izolowała przed ciepłem słonecznym. Była także częstym wyborem samurajów podczas takagari, czyli japońskiej formy sokolnictwa.

Bardzo popularna w jingasa dla ashigaru (patrz: Torii 42) skóra (nerigawa) była relatywnie rzadko wykorzystywana przy produkcji egzemplarzy przeznaczonych dla samurajów.

Najtrwalsze, dające praktyczną ochronę w czasie walki, były jingasa wykonane z żelaza, z jednego lub wielu kawałków metalu. Te wykonane z jednego kawałka metalu są niezwykle rzadkie i cenne. Były często repusowane (technika znana w Japonii pod nazwą uchidachi) w smoki, inne mityczne stworzenia, czy motywy religijne. Wieloczęściowe konstrukcje wykonano z co najmniej 8 połączonych trójkątnych płyt zbiegających się w zwieńczeniu. Wadą takiej konstrukcji był ciężar i wątpliwy komfort użytkownika podczas upalnych dni.

Każdy znalazł coś dla siebie

W czasach Edo jingasa była niezwykle popularna wśród samurajów. Spowodowało to naturalnie wysyp różnych typów konstrukcji przeznaczonych do konkretnych celów czy skierowanych do konkretnych odbiorców.

Najpopularniejszym typem nakrycia głowy była ichimonji jingasa (o prostych liniach) zwana również hira jingasa (płaska); miała niski profil w kształcie dysku o różnej wielkości, jednak najpopularniejsze rozmiary mieściły się między 30 a 40cm średnicy używana przeważnie do podróży pieszych, niezbyt nadawała się do podróży konnych.

Tych, których było stać na podróżowanie na wierzchowcu wybierali najczęściej bajo jingasa. Jej specyficzny kształt z podwiniętym przodem umożliwiał komfortową jazdę konną nawet w galopie.

Nirijama jingasa swą nazwę wzięła od miasta Niriyama w prowincji Izu. Miała kształt zgiętego w pół okręgu i była bardzo praktyczna w przemieszczaniu się po mocno zarośniętym terenie. Jej inną nazwą była yagu kuguri, czyli przedzierająca się przez krzaki.

Oprócz wymienionych typów istniał cały szereg niesklasyfikowanych jingasa. Fantazja twórców nie znała granic. Wszystkie nietypowe jingasa określa się mianem kawari (dziwne, niezwykłe).

Wraz z końcem epoki Edo kończy się użytkowa historia jingasa. Zachodnie wzorce przejmowano równie szybko, jak odrzucano własne. Pod koniec XIX stulecia jingasa można było podziwiać już nie na głowach, a w licznych japońskich antykwariatach, skąd wkrótce masowo trafiały na ściany europejskich kolekcjonerów.

⦁ Drzeworyt z Zohio Monogatari przedstawiający ashigaru, epoka Edo

⦁ Washi hira jingasa, wykonana z papieru, epoka Edo

⦁ Ajiro hira jingasa. Do jej konstrukcji użyto bambusowej plecionki, epoka Edo

⦁ Bambusowa kawari jingasa, materiał z jakiego ją wykonano, dobrze chronił przed upałem, epoka Edo

⦁ Tetsu jingasa wykonana z 8 żelaznych płyt, epoka Edo

⦁ Bajo jingasa, dobrze widoczne charakterystyczne podwinięcie, epoka Edo

⦁ Ajiro Nirijama jingasa, epoka Edo

⦁ Wnętrze bajo jingasa pokryte złotymi płatkami, epoka Edo

⦁ Przykłady monów na jingasa, epoka Edo

Wszystkie fotografie są autorstwa Bartosza Pasternaka

O Autorze

Bartosz Pasternak,

kolekcjoner, członek Nihon Katchû Bugu Kenkyû Hozon Kai (NKBKHK) japońskiego stowarzyszenia na rzecz badania i ochrony japońskiego uzbrojenia ochronnego, oraz Japanese Armour Society (JAS), europejskiego stowarzyszenia zbroi japońskiej.

Autor cyklu artykułów Anatomia Zbroi Samurajskiej ukazujących się na łamach magazynu Torii, laureat nagrody im Łukasiewicza, Posnaniana 2018 jako współautor książki 200 Sztuk wydanej przez Muzeum Narodowe w Poznaniu.

Prowadził prelekcje dotyczące zbroi japońskiej m.in. w Lubuskim Muzeum Wojskowym oraz w Muzeum Pod Gwiazdą w Toruniu.

Współogranizator (autor tytułu/ banerów informacyjnych/ opisów zbroi) wystawy zbroi samurajskich w Toruniu. Nihon no Katchu. Piękno pokryte laką.